Από το Sci-Fi στο NoAi και το μέλλον που ονειρευτήκαμε

Από το Sci-Fi στο NoAi: Η παράδοξη σχέση μας με το μέλλον που ονειρευόμασταν

*Το άρθρο συνοδεύεται από μια συλλογή 3D artworks που αποτυπώνουν το πάθος της δημιουργικής κοινότητας για τους κόσμους της επιστημονικής φαντασίας.

Η εποχή που περιμέναμε ή μάλλον που ονειρευόμασταν είναι ήδη εδώ. Τη ζωγραφίζαμε στα τετράδιά μας, τη σχεδιάζαμε σε λευκώματα και μπλοκ, τη βλέπαμε σε ταινίες και σειρές επιστημονικής φαντασίας.

Ήμασταν φαν του Star Trek και του Doctor Who, βλέπαμε και ξαναβλέπαμε κασέτες με τον Πόλεμο των Άστρων, τρελαινόμασταν με την κίτρινη μαγική τσάντα του Sport Billy, θαυμάζαμε τους Transformers που μετατρέπονταν από αυτοκίνητα σε ρομπότ, αγωνιούσαμε για το αν ο Λεονάρντο και ο Ραφαήλ, τα μεταλλαγμένα χελωνονιτζάκια, θα κατάφερναν να νικήσουν τους κακούς με τα hi-tech όπλα τους.

Μεγαλώσαμε με τον Terminator και τα μετα-αποκαλυπτικά του όνειρα, χανόμασταν με τις ώρες σε κόσμους γεμάτους μέταλλο, καλώδια, ουρανοξύστες και νέον φώτα σε σκοτεινά σοκάκια.

Πιστεύαμε ότι το μακρινό 2020 θα είχαμε ιπτάμενα ταξί και ρομπότ-βοηθούς. Κι όταν γύρισε η χιλιετία …κάπως γελάσαμε.

«Δεν προχώρησε η τεχνολογία όπως την είχαμε φανταστεί», είπαμε ειρωνικά. Πού να ξέραμε..

Ώσπου, μέσα σε κάποια χρόνια που πέρασαν σαν νερό, όλα άλλαξαν. Ξαφνικά, εκείνα τα fan art όνειρα μας χτύπησαν την πόρτα. Το όνειρο μιας τεχνητής νοημοσύνης που μιλάει σαν κι εμάς, σκέφτεται απίστευτα γρήγορα, θυμάται, μιλάει γλώσσες και διηγείται ιστορίες ήρθε για να μας θυμίσει τις ταινίες που αγαπήσαμε.

Κι όμως, η γενιά που ονειρεύτηκε αυτό το μέλλον, είναι σήμερα η ίδια που σηκώνει τεράστιες ταμπέλες “ΝοAi“.

Μήπως πιστέψαμε, ρομαντικά, ότι το μέλλον θα ερχόταν χωρίς να αλλάξει τίποτα από τον παλιό κόσμο; Μήπως νομίζαμε ότι οι φαντασιώσεις μας θα έμεναν για πάντα σε ένα κομμάτι χαρτί;

Η εποχή του Star Trek, με τα holodecks και τα ρομπότ-συνοδούς, είναι ήδη εδώ. Όχι όπως ακριβώς τη φανταστήκαμε αλλά σίγουρα όχι τόσο μακριά όσο νομίζαμε!

Όμως πώς αυτά τα οράματα διαμόρφωσαν τη συλλογική μας φαντασία και πώς οι σύγχρονοι καλλιτέχνες τα αναπλάθουν σήμερα μέσα από τις δημιουργίες τους;

Από τα πρώτα κινηματογραφικά ρομπότ μέχρι τα σύγχρονα τεχνητά οικοσυστήματα, οι μηχανικές οντότητες δεν ήταν ποτέ απλώς σίδερα: ήταν καθρέφτες του εαυτού μας. Και παραμένουν.

Από τον Πόλεμο των Άστρων στους κόσμους των ονείρων μας

Τα τέλη της δεκαετίας του ’70 μας έδωσαν το Star Wars, το πρώτο μέλλον που θέλαμε να ζήσουμε. Εκεί, ο C-3PO (το χρυσό καλοπροαίρετο ανδροειδές που μιλούσε εκατό γλώσσες) και ο R2-D2 (το κοντό, κυλινδρικό ρομπότ που δεν μιλούσε αλλά σφύριζε) δεν ήταν απλά μηχανές: ήταν φίλοι, σύντροφοι και χαρακτήρες με προσωπικότητα. Το ρομπότ έγινε πλάσμα που μπορούσες να αγαπήσεις. Αυτό το διαστημικό έπος έγινε η αρχή για όλα όσα ακολούθησαν.

Και ακολούθησαν πολλά. Η επιστημονική φαντασία έγινε το παιδικό μας παιχνίδι και το μεγαλύτερο εργαστήριο ιδεών ταυτόχρονα. Από τα σαββατιάτικα πρωινά με τον Αστυνόμο Σαΐνη (Inspector Gadget) και τους Θάντερκατς, μέχρι τις μεσημεριανές μαραθώνιες προβολές ταινιών που μας έκαναν να αμφιβάλλουμε για το τι είναι πραγματικό, κάθε συγγραφέας, κάθε σκηνοθέτης πρόσθετε κάτι στο μεγάλο όραμα.

Από τον φόβο στην αγάπη: Οι ταινίες που σημάδεψαν εποχές

Το 1979 ήρθε το “Alien” του Ridley Scott. Το διαστημόπλοιο με τους σκοτεινούς κρύους διαδρόμους έγινε η εικόνα ενός μέλλοντος όπου το εξωγήινο πλάσμα δεν ήθελε απλά να μας καταστρέψει, ήθελε να ενσωματωθεί με εμάς, να μας κάνει μέρος του. Κι όμως, ταυτόχρονα, ήταν τόσο υπέροχα σχεδιασμένο που δεν μπορούσαμε να σταματήσουμε να το βλέπουμε.

Το 1982 ήρθε το δυστοπικό “Blade Runner” του ίδιου σκηνοθέτη. Εδώ τα ρομπότ δεν ήταν πια οι κλασικές μηχανές, ήταν ρέπλικες, τόσο ανθρώπινες που έκαναν τον ίδιο τον θεατή να αναρωτιέται: “Μα αυτό τι διαφορά έχει από εμάς;”. Η βροχερή, σκοτεινή ατμόσφαιρα με τα neon και τις οθόνες παντού, έγινε η κλασική εικόνα του “cyberpunk μέλλοντος” που ακόμα σχεδιάζουμε.

Στον αντίποδα, ο James Cameron το 1984 έφερε τον “Terminator“, τον απόλυτο εφιάλτη. Εδώ το ρομπότ δεν ήταν φίλος: ήταν κυνηγός. Ο Arnold Schwarzenegger με τα κόκκινα μάτια έγινε η εικόνα του “κακού AI” που θα εξαφάνιζε την ανθρωπότητα. Κι όμως, στη συνέχεια της σειράς, ο ίδιος ηθοποιός έγινε προστάτης, δείχνοντας πως ακόμα και οι πιο σκοτεινές τεχνολογίες μπορεί κάποια στιγμή να αλλάξουν πλευρά.

Το “Back to the Future” του 1985 μας έδειξε μια πιο παιγνιώδη και χιουμοριστική πλευρά της τεχνολογίας. Εδώ οι μηχανές ήταν εργαλεία περιπέτειας όπου μπορούσες να ταξιδεύεις στο χωροχρόνο και να αλλάζεις παρελθόν, παρόν και μέλλον ενώ ο “RoboCop” του 1987 συνδύασε άνθρωπο και μηχανή σε έναν βιονικό υπερήρωα που μας συγκινούσε με την ιστορία του, όσες φορές και αν τον βλέπαμε.

Το anime “Ghost in the Shell” του 1995 μας πήγε ακόμα πιο βαθιά. Εδώ δεν υπήρχαν ξεκάθαρα όρια μεταξύ ανθρώπου και μηχανής. Η Motoko Kusanagi ήταν cyborg, αλλά ήταν περισσότερο άνθρωπος από πολλούς “κανονικούς” ανθρώπους. Η ιαπωνική αισθητική συνάντησε τη φιλοσοφία και δημιούργησε κάτι που επηρεάζει τους 3D artists ακόμα και σήμερα. Κι αν σκεφτούμε ότι η δράση διαδραματίζεται το 2029, δηλαδή μόλις σε 4 χρόνια από σήμερα, καταλαβαίνουμε πόσο κοντά είμαστε στον κόσμο που φανταζόμασταν!

Το Μέλλον γίνεται παρόν: από τα X-Files στο Matrix

Τα μέσα των ’90s μας έφεραν τα “X-Files“, τη σειρά φαινόμενο που έκανε την παράνοια μόδα και μας έμαθε να μην εμπιστευόμαστε τίποτα και κανέναν. Εδώ η τεχνολογία ήταν συνωμοσία, κάτι που κρυβόταν από εμάς. Ταυτόχρονα όμως, ήταν και το εργαλείο για να αποκαλύψουμε την αλήθεια.

Και μετά λίγο πριν το μιλένιουμ ήρθε το “Matrix“, η τέλεια κορύφωση όλων των φόβων και των ονείρων της δεκαετίας. Εδώ η πραγματικότητα ήταν ψεύτικη, οι μηχανές μας είχαν σκλαβώσει, αλλά ταυτόχρονα υπήρχε και ελπίδα. Ο “Neo” Κιάνου Ριβς έγινε ο απόλυτος ήρωας- μεσσίας που είχε γεννηθεί για να νικήσει τις μηχανές.

Τα πρώτα χρόνια του Νέου Αιώνα: τα Ai του Spielberg

Στις αρχές του 2000, ο Spielberg με το “A.I. Artificial Intelligence” μας έδειξε τον David, ένα ρομπότ-παιδί που αποζητά εμμονικά τη μητρική αγάπη για να γίνει «αληθινός». Κι εμείς, ως θεατές, καταλήγαμε να νοιαζόμαστε για αυτό το τεχνητό αγόρι περισσότερο από τους πραγματικούς ανθρώπους της ταινίας!

Στο “Minority Report” του 2002 είδαμε ένα μέλλον όπου η τεχνολογία προβλέπει τα εγκλήματα πριν συμβούν ενώ στον “Πόλεμο των Κόσμων” αισθανθήκαμε κάπως ευάλωτοι στην πιθανότητα μια άλλη νοημοσύνη να μας κάνει αυτό που κάνουμε κι εμείς στα ανίσχυρα πλάσματα του πλανήτη μας, τα ζώα.

Το ατμοσφαιρικό “Ex Machina” του Alex Garland μας επέστρεψε στις σκοτεινές ρίζες του είδους. Η Ava ήταν όμορφη, έξυπνη αλλά και χειραγωγός. Ήταν όλα όσα φοβόμασταν και επιθυμούσαμε ταυτόχρονα από μια Τεχνητή Νοημοσύνη. Και καθώς παρακολουθούσαμε την ταινία, καταλαβαίναμε ότι το μέλλον δεν θα ήταν τόσο απλό.

Όταν η Τέχνη συνάντησε τα ρομπότ: Από τους πίνακες στα pixels

Όμως η οπτική γλώσσα του sci-fi δεν γεννήθηκε από το κενό. Οι πρώτοι δημιουργοί έψαχναν σε πρωτοποριακά κινήματα της τέχνης: τον Φουτουρισμό (με τις μηχανές που κινούνται), τον Κυβισμό (που έσπαζε την πραγματικότητα σε κομμάτια), το Bauhaus που έδωσε τη σκληρή, λειτουργική αισθητική, εκείνες τις γραμμές που βλέπουμε σε κάθε διαστημικό σκάφος.

Στη συνέχεια, καλλιτέχνες όπως ο Syd Mead (“Blade Runner”, “Tron”) και ο H.R. Giger (“Alien”) έγιναν οι αρχιτέκτονες των ονείρων μας. Η δουλειά τους δεν επηρέασε μόνο τον κινηματογράφο, άλλαξε τον τρόπο που φανταζόμασταν τα κτίρια, τα αυτοκίνητα, ακόμα και τα ρούχα μας.

Σήμερα, οι digital artists κάνουν ακριβώς το ίδιο. Τα sci-fi renders που βλέπουμε στο ArtStation, στο Instagram, στα gaming forums, είναι η συνέχεια εκείνων των πρώτων concept arts.

Κάθε cyberpunk cityscape, κάθε mech warrior, κάθε εξωγήινη οντότητα, κάθε φουτουριστικό διαστημικό σκάφος που σχεδιάζεται σήμερα έχει τις ρίζες του σε καλλιτεχνικά ρεύματα των αρχών του 20ου αιώνα και πιο πίσω, στον Frankestein της Mary Shelley και στα μυθιστορήματα του Ιούλιου Βερν και του Wells.

Οι καλλιτέχνες ερευνούν ακόμα τα ίδια θέματα: τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος όταν οι μηχανές μοιάζουν όλο και περισσότερο με εσένα;

Η μεγάλη αντίφαση της Εποχής μας

Και φτάνουμε στο παράδοξο της δικής μας εποχής. Η γενιά που λάτρεψε τον Ε.Τ. τον εξωγήινο και τον πανέξυπνο Data από το Star Trek, σήμερα γεμίζει τo Artstation και το Behance με “NoAI” banners. Η γενιά που ονειρευόταν ρομπότ που θα καταλαβαίνουν και θα απαντούν σε κάθε μας ερώτηση, τώρα φοβάται αυτό που πάντα ήθελε.

Γιατί άραγε; Μήπως γιατί στη φαντασία μας, τα ρομπότ θα ήταν εκεί μόνο για να μας βοηθήσουν, χωρίς να αλλάξουν τίποτα από τη δική μας θέση στον κόσμο;

Μήπως φανταζόμασταν ένα τεχνολογικά προχωρημένο κόσμο που θα ερχόταν χωρίς να αλλάξει τίποτα από τη ροή του παρόντος; Πώς θα γινόταν όμως κάτι τέτοιο;

Οι μεγάλες αλλαγές δεν λειτουργούν όμως με τέτοιο τρόπο. Ποτέ δεν έρχονται χωρίς να ταράξουν τα νερά, τουλάχιστον στην αρχή.

Η πραγματικότητα που ονειρευόμασταν

Η εποχή του Star Trek με τα holodecks, συστήματα που προσομοίωναν περιβάλλοντα που μπορούσες να αλληλεπιδράσεις, είναι ήδη εδώ και οι νεότεροι από εμάς θα την ζήσουν σε αυτή τη ζωή. Είναι πλέον σίγουρο.

Εκείνα τα ρομπότ που σχεδιάζαμε θα είναι μέσα στα σπίτια μας, θα μιλούν και θα σκέφτονται σαν εμάς. Η ερώτηση λοιπόν που μένει είναι: πώς μπορούμε να πούμε ένα κάθετο “όχι” σε αυτό που είχαμε τότε ονειρευτεί;

Ίσως η απάντηση βρίσκεται στο γεγονός ότι τα όνειρά μας για το μέλλον ήταν πάντα αμφίσημα. Στις ίδιες ταινίες που λατρεύαμε, η τεχνολογία ήταν ταυτόχρονα σωτήρας και καταστροφέας. Ο Terminator που προστατεύει αλλά και το Skynet που καταστρέφει. Το Enterprise που εξερευνά αλλά και οι Κλίνγκονς που αφομοιώνουν ολόκληρους πλανήτες.

Και ακόμα πιο συμβολικά, στον ίδιο τον πυρήνα του Star Wars υπήρχε η Δύναμη, μια απόλυτη δύναμη που μπορούσε να οδηγήσει τόσο στο φως όσο και στο σκοτάδι, ανάλογα με τον τρόπο που τη χρησιμοποιούσες. Τα συναισθήματα φόβου, μίσους και οργής οδηγούσαν στη σκοτεινή πλευρά, ενώ η σοφία και η ισορροπία στη φωτεινή. Μήπως σήμερα φοβόμαστε ακριβώς αυτό; Μην μας παρασύρει η δική μας δημιουργία στη σκοτεινή πλευρά της “Δύναμης”;

Προς μια νέα κατανόηση

Ίσως το “NoAi” δεν είναι τελικά άρνηση του μέλλοντος, αλλά απλά ο φόβος μας για το άγνωστο. Ο ίδιος φόβος που γεννούσε και τις πιο σκοτεινές sci-fi ιστορίες. Και ίσως αυτό να είναι φυσιολογικό γιατί όλες οι μεγάλες αλλαγές στην ιστορία συναντούν αντίσταση.

Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι το μέλλον που ζωγραφίζαμε στα παιδικά μας σχέδια είναι ήδη εδώ. Και ίσως, αντί να το φοβόμαστε, θα έπρεπε να θυμόμαστε γιατί το ονειρευόμασταν στην αρχή.

Γιατί πίσω από κάθε ρομπότ, πίσω από κάθε Ai, πίσω από κάθε τεχνολογικό θαύμα, κρύβεται η αρχέγονη ανθρώπινη επιθυμία να ξεπεράσουμε τα όριά μας, να δημιουργήσουμε κάτι καλύτερο, να φτάσουμε στα άστρα.

Και αν αυτό δεν είναι αρκετά ανθρώπινο, τότε τι είναι;

---

*Article featured image, 2d painting by Tony Zagoraios